Huy hiệu Đoàn ra đời vào mùa xuân năm 1951. Từ quyết định tại Đại hội Thanh niên năm 1951 được tổ chức tại Việt Bắc, cán bộ Trung ương Đoàn các cấp muốn đoàn viên có một chiếc huy hiệu với biểu trưng riêng. Mẫu huy hiệu Đoàn đã được họa sĩ Huỳnh Văn Thuận vẽ và được chính Bác Hồ lựa chọn và kể từ mùa xuân năm 1951 đó, huy hiệu Đoàn ra đời. Từ đó đến nay, chiếc huy hiệu Đoàn đã theo bao lớp đoàn viên qua nhiều nhiệm vụ lịch sử nhưng vẫn giữ nguyên biểu trưng.
Họa sĩ chia sẻ: "Lúc ấy, tôi chỉ nghĩ một điều rất đơn giản và tâm huyết rằng lớp thanh niên đặc biệt là Đoàn viên là những người tiên phong đi đầu cầm lá cờ đỏ sao vàng tiến lên dưới sự lãnh đạo vẻ vang của Đảng, của Đoàn. Học tập, lao động và chiến đấu vì Tổ quốc thân yêu. Từ ý tưởng ấy tôi chọn bàn tay cầm ngọn cờ phần phật tung bay trong tư thế sẵn sàng tiến bước".
Đoàn thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh được thành lập với mục đích ban đầu là nơi hoạt động của thanh niên, được Đảng Cộng sản Việt Nam và chủ tịch Hồ Chí Minh sáng lập ra từ năm 1931. Tại Hội nghị Ban chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Đông Dương lần thứ 2, Trung Ương Đảng bàn đến chủ trương thống nhất các tổ chức thanh niên thành Đoàn thanh niên Cộng sản Đông Dương, nhằm thu hút thanh niên phấn đấu cho lý tưởng cộng sản chủ nghĩa. Huy hiệu Đoàn thanh niên là biểu tượng cho toàn bộ hơn 1000 thanh niên xung kích trên toàn quốc.
Thời điểm đó, một số ủy viên Trung ương Đảng đã được cử phụ trách các vấn đề liên quan tới thanh niên trong các cấp ủy Đảng được tổ chức từ Trung ương đến địa phương. Vào tháng 4 năm 1931, ở một số tỉnh đã hình thành cấp tỉnh ủy Đoàn và huyện ủy Đoàn, trên cơ sở các chi bộ thanh niên thuộc Đảng bộ, ở Trung kỳ, Xử ủy Đoàn được thành lập trên cơ sở các Đoàn Ủy ban Cán sự Đoàn các cấp. Đoàn thanh niên Cộng sản Đông Dương tiếp tục phát triển ở Cao Bằng, Nam bộ, lạng Sơn trong giai đoạn từ năm 1931 đến 1935. Chương trình hành động của Đoàn công bố từ 1933 được Trung ương Đảng công nhận chính thức và đề xuất việc triệu tập Đại hội Đoàn toàn quốc. Nhưng do tình hình thay đổi đại hộ sau đó đã không thể tiến hành.
Huy hiệu đoàn thanh niên gồm 2 phần chính:
- Lá cờ đỏ sao vàng - quốc kỳ của Việt Nam.
- Cánh tay cầm chặt chiếc cờ đỏ sao vàng hướng về phía trước, và được bao bởi một đường tròn có kẻ sọc chéo màu xanh lá đậm. Phần viền là dòng chữ: “Đoàn thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh” chạy men theo đường vòng cung ôm lấy đường tròn xanh trung tâm của chiếc huy hiệu Đoàn thanh niên.
- Ý nghĩa: Biểu thị sức mạnh, ý chí của thanh niên Việt Nam, tính xung kích của tuổi trẻ trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.